Storytelling w szkoleniach e-learningowych

Przez wieki baśnie, mity i legendy bawiły i uczyły całe pokolenia. Opowiadanie historii, słowem, dźwiękiem, obrazem, jest tym, co czyni nas ludźmi. Opowiadaliśmy historie na długo przed tym, jak nauczyliśmy się pisać i czytać. Obecnie opowiadanie historii – nazywane z języka angielskiego storytellingiem – robi zawrotną karierę właściwie we wszystkich dziedzinach życia. Jest wykorzystywane w zarządzaniu, sprzedaży, reklamie. I tak jak wcześniej, przez wieki, w edukacji, w tym w e-learningu.

Za najbardziej udane szkolenie w swojej praktyce zawodowej do dnia dzisiejszego uznaję fabularyzowany kurs z kategorii tzw. umiejętności miękkich – jedno z pierwszych szkoleń, z jakim miałam do czynienia. Przygotowywana z udziałem trenera fabuła była rzeczywiście wciągająca, a równocześnie przekazywała wiedzę w sposób przystępny dla każdego. Fabularyzacja w e-learningu jest często mile widziana lub Zamawiający, niezależnie od branży, po prostu o nią prosi. Czy jednak warto inwestować w dobrą historię? Z pewnością warto, gdyż historie pomagają ludziom przetwarzać i zapamiętywać informacje. Jeśli nie umieścimy danych w kontekście, przyszłemu użytkownikowi szkolenia będą wydawać się pozbawione sensu. To właśnie opowieści są tym, co nadaje ten kontekst informacjom.

Warto jednak pamiętać, że aby historia spełniała swoje zadanie, powinna to być opowieść interesująca, angażująca, po prostu „dobra”. I tu pojawia się pewien problem, ponieważ, eksperci nie są w pełni zgodni co do tego, czy istnieje jakaś uniwersalna formuła na budowanie ciekawych opowieści. Nie są też zgodni, niezależnie od ilości wydawanych poradników, czy sztuki opowiadania można, czy też nie można się nauczyć. Niemniej, choć nie ma twardych reguł, istnieją wytyczne, których uwzględnienie wpłynie pozytywnie na jakość tworzonych historii.

Najważniejsze są emocje. Jak ujął to Andrew Stanton w wykładzie zatytułowanym „The clues to a great story” (TED Talks):

Make me care. Please – emotionally, intellectually, aesthetically – just make me care.

Żeby użytkownikom kursu zaczęło zależeć na opowieści muszą się oni z nią w jakiś sposób utożsamiać. Opowieść musi odzwierciedlać ich doświadczenia, emocje, lęki. I to właśnie należy mieć na uwadze, konstruując najważniejsze elementy opowieści.

Bohater. Charakterystyka bohatera (lub bohaterów) szkolenia powinna zostać dobrze przemyślana. Kim jest? Gdzie pracuje? Czy ma rodzinę? Zainteresowania? Plany na przyszłość? Wbrew pozorom nie są to elementy mało istotne. Bohater nie może być jedynie widmem, potrzebuje odrobiny głębi, bo to właśnie zwiększy jego wiarygodność. Co istotne – bohater nie powinien być bez skazy. To właśnie dzięki wadom będzie postacią „z krwi i kości”. Jak to ujął Nigel Watts:

Człowiecza natura naszych postaci, czy są one ludźmi, czy nie, musi być autentyczna.

Losy bohatera opowieści, a w omawianym przypadku – szkolenia e-learningowego – tylko wówczas będą dla użytkownika kursu interesujące, jeśli zacznie się on z tym bohaterem w jakimś stopniu identyfikować. Żeby ta identyfikacja nastąpiła, bohater szkolenia musi być „prawdziwy”.

Cel. Bohater szkolenia, jak bohater powieści, musi do czegoś dążyć, dlatego trzeba wyznaczyć mu cel. I znów, w im większym stopniu użytkownik szkolenia będzie mógł identyfikować się z dążeniami i wysiłkami podejmowanymi przez bohatera, tym lepiej. Należy jednak pamiętać, że „gra” toczy się o tym wyższą stawkę – a opowieść staje się tym bardziej interesująca – im trudniejszy jest ten cel do osiągnięcia.

Zmiana i konflikt. Fabuła wymaga jakiejś nieprzypadkowej zmiany w życiu głównego bohatera. Co to za opowieść, w której nic się nie dzieje? W świecie fikcji zmiana następuje zawsze na skutek konfliktu. Przed bohaterem trzeba więc postawić jakieś wyzwanie, przeszkodę na drodze do celu. Poradzi z nią sobie, czy popadnie w większe tarapaty? To właśnie interesuje użytkownika.

W ten sposób w opowieści znalazły się już cztery podstawowe elementy: bohater, który mierzy się z przeszkodami, aby osiągnąć cel. Wracając jednak jeszcze na chwilę do problemu autentyczności tworzonej historii – nie wystarczy zadbać jedynie o wiarygodność samego bohatera, trzeba również pamiętać o całej reszcie świata przedstawionego, czyli miejscu i czasie akcji, zdarzeniach, procesach itd.

Znajomość świata przedstawionego. Element niezwykle istotny dla zachowania autentyczności opowieści. Jeśli w ogólnym zarysie historia będzie dotyczyła codziennego lub niecodziennego życia danego bohatera, to odwzorowanie jego aspektów rodzinnych czy towarzyskich i utrzymanie ich w granicach ogólnie przyjętych norm nie powinno stanowić problemu. Są to poniekąd sprawy wspólne i zrozumiałe dla wszystkich osób z danego kręgu kulturowego. Ale co z życiem zawodowym? Tu już jest trudniej. Każda organizacja rządzi się swoimi zasadami, ma własne standardy postępowania, kontaktów interpersonalnych, czy nawet spędzania przerw i picia kawy. Należy je poznać i uwzględnić w tworzonej opowieści, szczególnie jeśli jest to ta sama organizacja, dla której pracowników kurs jest przygotowywany. Im bardziej specyficzne jest to środowisko pracy, tym więcej wysiłku trzeba włożyć w skonstruowanie wiarygodnej historii. Jeśli tego realizmu zabraknie, użytkownik, nie identyfikując się z daną opowieścią i nie angażując się w szkolenie, nie przeniesie zdobywanej w nim wiedzy i umiejętności do swojego życia. Warto więc poświęcić trochę czasu na zdobycie informacji na temat wszystkich szczegółów, które tworzą specyfikę danego miejsca pracy. W imię niezbędnej autentyczności opowiadanej historii.

Dopracowanie wszystkich wymienionych elementów: bohatera, celu, zmiany i konfliktu, oraz poznanie tego, o czym się zamierza opowiadać, będzie krokiem milowym na drodze ku dobrej opowieści. Dobrej, czyli takiej, która zafascynuje użytkownika szkolenia, jak nić Ariadny przeprowadzi go przez labirynt wiedzy i pozwoli mu na przyswojenie i zastosowanie w prawdziwym życiu oczekiwanych postaw czy umiejętności. Jak każda kreatywna działalność, jest to zadanie niełatwe, ale z pewnością warte wysiłku.

Bibliografia